Thursday, 24 September 2015

HNENA HLADO INSAMTU

Pa, anni hi ngaidam rawh, an thilthaw an hriet
naw lei a nih.
-Luka 23:34

Pa mak le dangdai tak chu a ni phot el. Hming khom a hau hle. Mihriemin thil inkawkal le inpersana ei ngai po po nei kimtu a nih. Mihriem ni si Pathien; Pathien ni si Pathien Naupa; Pathien Naupa ni si Mihriem Naupa; rethei hle
sia hausakna po po neitu; tlawm le inhnuoi hlê sia lalna le thuneina po po changtu; pienhmang thratna le hmêl mawina, hang lungdumna ding hrim hrim nei loa zawlnei Isaiin a hril ni bok sia ngainobeinaa sip; lungngaina le natna hre ve ni sia thlamuongtu; sikul kai phâk ve si loa thiemna po po koltu; dàn inchûk si loa ukîlhai ukil; damdawi tieng inchuk si loa daktorhai daktor; innêm vieu sia pa khauh tak el;
inngaitlawm èm ém sia inngaihnuoi ngai lo hrim hrim; indo inlengtir dinga hung ni sia Remna Lal ni bok si; suol nei si loa misuolhai ruol thra le misuolhai ta dinga hemde; thi bok sia tho nawk, chatuona hring zing chu a nih. A chanchin ei bi
chieng po leh a makna ei hmu rawn ting el a nih.

A hming pakhat khom ‘Remruottu Mak’ a ni hrim a nih. Chu hming chu put naw ruol a ni nawh. Eini rawi lem chun a makna tieng, ‘Maka’
a nina hi ei uor nuom zawng tak a na, ei hlaah khom a luong lut rawn hle.
Mihriem insieng dan pangngaia insieng a ni naw bakah ran bûkah a pieng a, a khum chu ranthleng a nih. Sienkhom, a piengna hmun tlawm le inhmè lo zetin khawvela naute pieng tah po po laia hril hlaw tak le chawimawina dong ropui tak a nih. A pieng thu puong dingin vanin zaipawl le vantirko tlangsam a hung tir a.
Van ropuina aiawtu dingin palai ringum, arasi var tak a hung inlang a, a piengna zawn chunga chun chibai buka ngîrin a êng sèt a. Chu arasi mak chun chibai bukpuitu ding khawsak tienga inthokin mi var pathum a hung thruoi bok a.
Hmêl hriet lo, berampuhai chenin, chibai bûka hung an insùlpêl zut el a nih. Chuong hiela vàn le hnuoiin chibai a buk lut lut khopa ropui ni si, ran zun hìng le ek rimsie ur kârah a hang pieng tlat el chu, tienami phuoktuhai hisapna khel
tieng daia lêng chanchin mak, kumkhuoa hril tawp ngai lo ding a ni hrim hrim. Kum sanghni invoi hnung khomin khawvel hmun tinah a
piengcham ei la lawm lut lut zing a, a
piengcham lawmnaa ran tlu zât hi ei khawvela tu piengcham lawmnaah ran a tlu ngai nawh.

Chuong lawma tlawm le chuong khopa ropui nisi chu a hung seilien dan chanchin sui ding aum mang dèr nawh. A pieng dan le naute a ni laia a chanchin tlawmte le kum sawmthum atling hnunga rong a bawl hun inkarah voi khat
chauh a’n lang a. Chu chu kum sawmpahni atling kuma a nu le pain Jerusalema an thruoi thu le an hriet naw kara Tempula a lo fe leia an zong rak thu Luka’n a ziek chu a nih. Marka le Johan lem chun a pieng thu khom ziek loin kum sawmthum a tling hnunga rong a bawl chanchinah an tran top el a nih. A pil hmang sawt taluo lei hin annawm Tuolte Vanglaia thil zêldin thiemhai thukhawchang hmangin mi threnkhat chun Kashmir-ah thlarau trêning a
hung lak nia an hril hiel chu ni. Chuong ang
hrilna lekhabu chu iemani zat a pieng tah bakah
Japan rama chen Isu sulhnu uma hril le ring
pawl an um hiel a nih.
Chu chauh chu a ni le! A dam laia hmutu tu
khomin a lim an ziek ti ei hriet nawh. A pieng
hma, kum zasari neka tama zawlnei Isaiin a lo
mitthla dan chun pienghmang thratna le mawina
hrim nei lo, lungngaina le natna bawm, mi
hmusit le endong a nih. Chuonga ngainobeina
hrim nei si loa a hril chun lemziektuhai
ngaituona mit a lâk tlat a, zaipuhai lung a kuoi a,
ama le inzoma hla ropui tak tak an phuok tluka
tam le ropui hi khawvela sakhaw hrang hrang
indintuhai le inzoma phuok hmu ding a um nawh.
A lim an zieknaa lekhapuon, lekhatui, puon le
rong chi hrang hrang an hmang ral rawn tak
dingzie khom hisap ngaina a um nawh. Lim ker
le ser thiemhan a lim an kerna dinga saiha,
lunghlu, lungmantam, rangkachak, tangkaruo,
dâr, thîr chi hrang hrang an hmang tahai chu
intieng khawm inla, muol tam tiet ni tang a tih.
A chanchin ziekna lekhabu chu khawvela
lekhabu hlu tak, sut non rawn tak le trong tum
tuma inlet rawn tak a nih. A san iem ning a ta?
Mihriem khawvela chun tu ra sîk le inthungrul hi
dàn thraa ngai a nih. Mit aiah mit, hä aiah hä,
kut aiah kut, ke aiah ke, hliem aiah hliem, vuok
aiah vuok. Mi hmangaituhai hmangai a, mi
hmêlmatuhai hmèlmàk. Mi’n pâktuhai inpâk a,
mi demtuhai dem phier. Mi kantuhai kan a, mi
tuithlàrtuhai tuithlàr. Mi fieltuhai fiel a, mi
thlimtuhai thlim ve hmak. Chemsen mi’n
lènkhumtuhai chunga chemsen inlèn.
Inthungrulna khawvel a nih. Chu khom chu thil
thra tienga inrul kongah a rultuin rul tlawm ni
inchuin kut a’n tìm a, thil thra naw tienga
inthungrulnaa ruok chu kut a hlawk a, bân khom
a sei nuom.
Ama ruok chun mihriem ngaia thil thei ruol loa
inlang, dàn letling a hung zirtir a. Misuol chu
khing lo ding. Bieng chang tieng bentu chu voi
tieng khom dawpek ding. Zakuo mi’n chùpêktu
kuoma chun puon khom inlâktir nghal ding.
Hmêlma hmangai ding. Mi nghaisatu le
suknomnatu chu trongtraipek ding. Mani ei
inhmangai anga khuo le venghai hmangai ve
ding. A hrila hril chu olsam tak el, a thawa thaw
le a zawma zawm ruok chu harsa tak vong a
nih.
Chu tak chu a makna a nih. A mak nawkzuolna
chu, ama ngeiin, mihriem taksa puta a hung
zăwm muolsuo vong kha a nih. Mihriem taksa
ngei puta a hung hlen suok ni naw sien chu, a
thu inchuktirhai chu mihriem zawm thei ruol lo,
duthusam a phulpui angah mihaiin ngai an tih.
Mi tam tak chun a thil tuor po po a tuor muolsuo
theina san chu Pathien Naupa a ni leiah ei ngai.
Sienkhom, ama ngeiin a Pa thrang lo chun ieng
khom a thaw thei nawzie le “Keimaa um zing Pa
chun ama sin a thaw a ni lem,” tiin a hril (John
14:10). Pathien leh inzom zing a, a thu zawm a,
a hratna hmangtuhai chun hmangaina nun a tak
ngeiin an nunpui theizie thu chu ama nun ngeiin
hril fiena a hung ziek a nih. Chu nêka hril fiena
chieng lem chu a um thei nawh. Chu chu
mihriema a hung insiem san thuruk ropui laia
pakhat chu a nih.
Roman lalram nêksawrna hnuoia intâng
Judahaiin anni hung sansuoktu ding Messia
beisei taka an Tlumte thlir lai chun an lo
suongtuo dan naw takin ama, Judahai lal inti,
Pathien Naupaa insâl, Messia nia inhril chu a
hung inlang tah tlat el a. A pieng le murna
tlawm hle sien khom thil mak thaw thei le mi hîp
hrat èm ém el a ni a. Chuleiin, mi tam tak chun
an bawi ringkol bàt chu hlîppek a, zalenna ram
tlungpui a, Davida lalram indin thar a, kum sang
rorel tranpuitu dingin an ring a, an beisei bok a
nih. Hi lei hin zuitu khom a hau tran hle a.
Sienkhom, Judahai lalram thar beisei le ama
lalram thar indin tum chu an inmil ta tlat nawh.
Judahai chun Roman lal Kaisar baksamah thrâm
a, a bekah dumade inlêng chuoi khopa ben
dingin an lo beisei kha a ni a. Ama hlak chun
Kaisar thil chu Kaisar kuomah pe ding le Pathien
thil chu Pathien kuoma pe dingin a lo hril daih el
si. A zuituhai lung a hnuol; an hnàr a kîr.
Judahai ser le sang le dàn kulmûthai chu chawi
sang neka inchuktirna dangdai hmanga a hung
sirsop hnung lem chun an năk a kal takzet a nih.
Hlêpru, uirè le mi tuithlàr hai leh inpawl a, an
inah thlaithleng a ot zeuh zeuh hnung lem chun,
“Si si si, mi tirdakumpa, mi suol inah a lût ta rèk
saw!” tiin a hnung tieng kutchalin an khik zui
huoi huoi el a nih. Hnama inthlierna le
indaidanna bang, Juda mi firhai bawl, hmangaina
chema a hang sat thriek duoi duoi an hmu lem
chun an hachang a’n thak zuol a. A dodâltu
khom mautam mazu angin an hung pung a, a thi
dan ding phierruk chu sinpui taka nei pawl khom
an hung um tah hiel a nih. Kum thum rong a
bawl hman chauh ti chun hmangaina
maichamah hlanbiekna hring le thienghlima
inhlànin a lo um tah a nih.
Inhlàna a umna champha chu khawvel hmun tin
deuthawha kum tin inser a ni hlak a. Mithi sûn ni
ni siin a hmingah Zirtawpni Thra (Good Friday)
ei ti nawk dai si a nih. Hi ni ropuia hin a
chipuihaiin kros-a an hemde laia a’n rùm ri le
hmangaina bau thlum taka inthoka hnĕna hlado
a hang insam ri chun a mi hung dèng non hlak.
Mitthlain Jerusalem tieng vuongin Kalvari muol
ka fang hlak a. Suolna nei dêr lo Nazaret
tlangval, a chipuihai ngeiin man a, soisak a, vaw
zot zot a, chil sakkhum a, a hmaiah ben a, khêl
muhlum tinrênga an hĕk lai le Roman sipaihaiin
insukphokna le insukparâpnaa hmang a, hemde
dinga an pek suok hnunga siel lulula sawi a,
lunginsietna thrang dêr loa kut an thlak lai dam
chu ka thlir a. A nih, khâng ang khopa thil thaw
thei kha a tlawm a, a tlawm ngawi ngawi a nih.
Sienkhom a dol zor nawh.
Thi chena tlawm a thlangna tak chu a makna a
nih. A thilthawtheina hmang nuom chu ni sien, a
suknomnatu le cheksoltuhai kha Maurawkel
zawng khuong thilthawtheina nêk daia hrât lem
le inrang lem hmangin, “Thi ro, pip” a ti ruolin
bohmang song an tih. Kei chu ni lang, an du
hmu naw chieng ngot an tih. Hnam threnkhat,
trongsie inphur tienga hausahai lem chun rawn
intàm tawl ngot dingin ka ring chu tie.
Ama ruok chun bău a phong nawh. A kut hmawr
khomin thung lêt a tum nawh. A sepui raw tuor
tlok tlok el a nih. Mi danglam chungchuong,
hmêlmahai hmangai ding le mi suknomnatuhai
trongtraipek dinga zirtirtu a nih. Chu chu ama
nunah, mihai mithmuah ngei kros-a chun a hlen
tah a nih. A nghaisatuhai chunga phuba la nêk
hmanin, “Aw Pa, anni hi ngaidam rawh, an
thilthaw an hriet naw lei a nih” tiin a hnipek lem
hlauh a nih. Chu chu a nih hnĕna hlado. Chu chu
a nih hnĕna nun.
Hi trongtraina tluka hnĕna hlado ropui lem hi a
um ka ring nawh. ‘Rulpui Tar’ Setanin hi hlado ri
hi a hang hriet chun thi hmun suolin inrûm ngur
ngur ngei a tih. Chu hnêna chu mihriem siem
ralthuom le tharum hrâtna leia chang thei a ni
nawh. Kapathîr anga khauh le chang, mihriem
lungril khom sun tlang a, vathru anga nun
innêma siem theitu hmangaina hriemhrei
hmangin a nih a hnè lem chu. Kalvari hmangaina
hriemhrei hmangtuhai chu Pathien hrâtna le
thilthawtheina intrawmpuitu an ni tlat leiin,
chauin an tlu ngai nawh.
Chuong ang hringna tui luong laiin,
Tu’m dangchârin chàu an ta?
Lalpa chu a petu a nih,
Chatuonin tawp ta naw nih.
Hi hnèna hlado insam ve thei hi mi ei um am:
ram le ram inkarah, hnam le hnam inkarah,
sungkuo le sungkuo inkarah, mi mal le mi mal
inkarah, kohran le kohran inkarah, pawl le pawl
inkarah?
Ka theinghil ngai lo chu kum 1970-a
Churachandpur-a chawl hmanga ka fe truma ka
thil tong a nih. Chuong lai chun kohran inkârah
innghirnghona le inbakkeina a sosang hle a.
Krista hming sâlin, Setan ralthuom intheidăna fei
chawiin an intin tuo thrup el a. Baal rorelna
hmaah an thubuoi put lutin, thiem chang lem ni
inchuin, sum tam tak sêngin, mong an inhlim ton
zak zak el a. Court ngaidana a arkhong chan
chang lemhai chun a tlawm lem hai chu
kotthlêrah diriem takin hnĕna hlado an khuong
khum a. Ka lungrilin, “Kros-a Krista hlado insam
le a hnung zuitua insâlhai hlado khuongpui chu a
va hang intu ta naw ngei de aw!” ka ti vong
vong a.
A ni hrim takluo a. “Aw Pa, anni hi ngaidam
rawh” ti hi a taka insamna le hmangna ding hun
le hmun ei pal changin kohran ngei khomin
Setan hlado insam ei thlang lem rop hlak. Pulpit
tlangah hi thu ropui hi chil far zoi zoiin ei
sermon hlak. Sienkhom, miin ei poi an tawk pha
chu, rûlin, “Ka mei sir de sien, chuk hrep lang” ti
ang khan ngaidam nêkin thungrulna hmol rik tak
ei inchŭ lem hlak. Chuong chu a ni lai zingin,
inkhawm trin tâwm zătin “Kan chunga thil
suksuoltuhai kan ngaidam angin” tiin khêl buru
ei insam ruol nawk huk hlak.
Krista hnĕna hlado hi ni tin mi mal, sungkuo,
khawtlang le hnam nunah lungril takin insam
thei inla chu ei ramah lawmna, hlimna, inremna
le thlamuongna rimtui inzâm a ta; inkhawm zata
“I ram hung tlung raw se” tia ei samphuol hlak
hi a takin hung tlung bok a ta, hnuoiah van ram
indin ei tih. Ngaidamna nun chu tlawmna nun
indik, hmangainaa inthoka suok, hrătna hlâwm,
hnĕna nun a nih. Chu Krista lungril le nina chu a
nih tirko Paulan put ve dinga a mi’n fui mol mol
chuh (Filipi 2:5-11). Chuong ang puttuhai baua
inthok chauh chun Kalvari hnĕna hlado hi lungril
taka insam thei a nih. Samphuol hlado a ni
nawh.
Thumal threnkhat hrilfiena
Lungdum: ditum, lung sukawi, thra ti, ngaina,
lungchim. Hi nunghak hin ka lung a dum khop el.
Tuolte Vanglai: Sailo lal Vanhnuoilien inlalna
hnuoia Tuolte-a in sangkhat an khawsak laiin titi
mak le danglam tak tak a tam bakah fiemthu
nuizatum, var tak le uor taka an thaw le chuong
anga a hnunga an hung phuok belsa pei chu
‘Tuolte Vanglai chanchin’ ti a nih. An hril phaa
an tranna chu “Tuolte Vanglai chun…” ti a ni
vong.
Mitthla: lungril mita suongtuo, thlir le hmu.
Ngainobei: ditum, suoi/rieu nei, hmelthra
tizawng.
Chemsen inlen: indo, innghirngho, chempui
hmanga inbei, inhal insuol, inchem har.
Pieng le murna: piengna le seilienna hmun,
intranna hmun, thlatu.
Tlumte thlira thlir: nghakhla taka thil hung ding
thlir. Tlumte tienamia inthoka suok a nih.
Hachang inthak: lungsen sosang leia harawt, ha
inza.
Mautam mazu pung: Mautam phaa mazu an
pung anga pung.
Hlanbiekna hring: Pathien lawmzawnga a
kuomah thilhlan amanih chawia biek amanih,
mani ngei thienghlim taka a hmaa inhlana biek.
Siel anga sawi=Inchongna amanih kristmas
nikhuoa that dinga siel an kei, insukhlimna dinga
an chai le soisak le hrilkhina.
Dol zor: tlawm der, ngam lo, dolhro changala ei
suonga a zor anga zor le tekhina.
Maurawkel zawng khuong thilthawtheina: nuom
le dit ang anga thil inchangtir theina. Tienami-a
chun zawng ruolin nuom ang ang inchangtir
theina khuong an nei a, chu chu Maurawkelin a
lakpek a. Chu chu kha kha hung um raw se tia
khuong a ben ruolin a hung um el a nih, an tih.
Zawng ruol chun an lakpek nawk a, Mizoram
khawthlang Bangladesh le inramrinaa Pukzing
pukah an lutpui a, tu chen hin a la um niin
tienami chun a hril. Chu taka inthok chun ei
tronglamkei hmang hi a suok a nih.
Sepui ruo do/tuor: mani chana tla, sel taka tuor
ngat ngat. Siel hi ram hnuoiah an tla a, ieng
anga ruo a sûr khomin an tuor hlak. Chu chu
tekhia hmangin rinum ieng khom sel taka tuor
hrilnain an hmang.
Hlado: Râl amanih that a, sapui sahrâng kâp a,
khuo tieng an inlawi pha leh inring takin an
hlawtlingna thu chu an insam a, silai hmet
puokin tlang an tlir hlak a. Chu chu ‘hlado insam’
an tih. Hlaa tiem chi a ni chie naw leiin ‘hlado’ ti
an inbuk a, trong pangngaia hril chun ‘indona
hla’ ti ding ni awm tak a nih.
Arkhong chan chang lai= hnetu ni lai, hrat lai,
chan thrat lai. Archal an insuol a, a hrat lemin a
hrat naw lem a khuong khum ăl âl hi tekhia
hmangin hnetu ni lai le chan thrat lai hrilna
trongkamah an hmang a nih.
Rûlin, “Ka mei sir de sien, chuk hrep lang” ti
ang= ka poi tawk sien, phuba hang la lang. Pipu
thuvar laia pakhat a nih. Rulin lam lai a mei a
pha a, a sir fuk taphot a chuk hlak nia an hril
chu tekhia hmangin, awna zong a, miin a poi an
tawkna ding châng kam a, an tawk chara soisak
hrep tumtuhai ngirhmun hrilna trongkam a nih.
Samphuol= Inthawina an thaw changa
thiempuhaiin thu khun taka an insam hi a nih.
An thaw ngun pha chu ngaiah neiin baihat hrilin
an insam thlak mei mei a. Chuonga naran taka
thu insam chu ‘samphuol’ a nih. Mi tam takin
rundâla ‘Lal Trongtrai’ ei hril hi samphuol a nih.

ZAWNA POIMAW THRENKHAT

1. Ieng leia ziektuin ‘Hnena Hlado’ ti trongkam hi
a thupuiah a hmang kher am ning a ta? A thu
ziek leh an inmil le inmil naw dan nia i ngai le a
sanhai ziek thla rawh.

2. Hnena Hlado Insamtu dangdai bikna le mak
bikna ieng zat am a tar lang a? Chuonghai laia
thra i ti bik panga bek ziek suok rawh.

3. Hnena Hlado Insamtu hung san le a chipuihai
lo beisei dan a khuongruol am? A hlado insam
dinga an lo beisei angin a’n sam am?

4. I chengna khawvelah Hnena Hlado Insamtu
zuituhaiin ieng hlado am an insam hlak a?

5. Hlado le Dawihla ei tihai hi ieng leia hla
ruongah ei sie am a na? Hla leh inangna ieng
am an nei a?

* Originally written in Wellington, New Zealand
on April 30, 1984.

No comments:

Post a Comment